Në vitin 1945, pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore dhe tërheqjes së forcave gjermane nga Greqia, popullsia çame në rajonin e Çamerisë u përball me një nga periudhat më të dhimbshme të historisë së saj. Çamëria, një zonë malore që shtrihet përgjatë kufirit greko-shqiptar, përfshin pjesën jugore të Shqipërisë dhe prefekturat Thesprotia dhe Preveza në Greqi.
Popullsia çame, e përbërë kryesisht nga shqiptarë myslimanë, u shënjestrua nga forcat e rezistencës greke të udhëhequra nga gjenerali Napoleon Zervas, i cili i akuzonte Çamët për bashkëpunim me pushtuesit italianë dhe gjermanë. Në periudhën qershor 1944 – mars 1945, mijëra burra, gra dhe fëmijë u vranë, ndërsa shumë të tjera u dhunuan, duke shkaktuar një eksod masiv drejt Shqipërisë.
Sipas vlerësimeve të Shoqatës Çame në Tiranë, gjatë sulmeve u vranë 2,771 civilë shqiptarë. Të shpëtuar dhe të dëshpëruar, Çamët u strehuan në kampet e refugjatëve në qytete të ndryshme të Shqipërisë, si Vlorë, Fier, Durrës, Kavajë, Delvinë dhe Tiranë. Ndihmë humanitare iu ofrua nga Administrata e OKB-së për Ndihmë dhe Rikuperim (UNRRA), e cila shpërndante çadra, ushqim dhe ilaçe për të mbështetur kushtet e vështira të jetesës në këto kampe.
Fotografitë e vitit 1945, të ruajtura në Arkivat e Kombeve të Bashkuara, tregojnë jetën e refugjatëve çamë në Shqipëri, duke dëshmuar vuajtjet e tyre dhe përpjekjet për mbijetesë. Këto materiale arkivore nuk janë vetëm dëshmi historike, por edhe thirrje për kujtesë dhe respekt për një komunitet që përjetoi një periudhë të errët të historisë ballkanike.
Historia e refugjatëve çamë nuk përfundon në 1945. Shumë nga të mbijetuarit dhe pasardhësit e tyre vazhdojnë të kërkojnë njohje dhe drejtësi për padrejtësitë e përjetuara, duke ruajtur identitetin dhe kujtesën e një komuniteti që u përball me dhunë, përndjekje dhe eksod.
KAQPATA
