Viti 1997 mbetet një nga vitet më të errëta dhe dramatike në historinë e Shqipërisë pas rënies së regjimit komunist. Një vend që sapo kishte nisur tranzicionin nga sistemi totalitar drejt demokracisë dhe ekonomisë së tregut u gjend në prag të kolapsit social, ekonomik dhe politik. Ngjarjet e vitit 1997 tregojnë pasojat e drejtpërdrejta të keqmenaxhimit financiar, dobësisë institucionale dhe mungesës së kontrollit mbi fenomenet e reja ekonomike.
Shkaqet e krizës
Pas rënies së komunizmit në fillim të viteve 1990, Shqipëria përjetoi një periudhë të rëndësishme transformimi ekonomik dhe politik. Me mungesën e institucioneve të forta financiare dhe rregulloreve të qarta, shumë shqiptarë u drejtuan drejt investimeve në skema piramidale që premtonin fitime të jashtëzakonshme dhe të shpejta. Këto skema u përhapën me shpejtësi, duke prekur pjesën më të madhe të popullsisë.
Kur skemat kolapsuan në fillim të vitit 1997, mijëra shqiptarë humbën të gjitha kursimet e tyre të jetës. Përveç dëmit ekonomik, qytetarët ndienin se ishin tradhtuar nga partitë politike dhe nga institucionet shtetërore që nuk kishin marrë masat për të mbrojtur kursimet e tyre. Pakënaqësia u kthye shpejt në revoltë të hapur, sidomos në qytetet ku humbjet ekonomike ishin më të mëdha, si Vlora, Durrësi, Shkodra, Elbasani dhe Tirana.
Shpërthimi i dhunës dhe kaosit
Në janar të vitit 1997, protesta të mëdha qytetare u shndërruan në kryengritje të armatosura. Qytetarët sulmuan banka dhe zyra qeveritare, ndërsa depozitë armësh u plaçkitën nga ushtria dhe policia që shpesh nuk mund të mbante rendin. Shumë pjesëtarë të forcave të sigurisë u larguan nga detyrat, duke lënë qytetet të pambrojtura.
Grupet e armatosura lokale dhe bandat kriminale fituan kontroll mbi shumë zona. Qyteti i Vlorës u bë epiqendra e kryengritjes, ku rebelët morën nën kontroll depo armësh dhe krijuan një situatë të pakontrollueshme. Ndërsa qeveria përpiqej të reagonte, vendi po binte në kaos, dhe dhuna shpërtheu në të gjithë territorin.
Tragjeditë nuk munguan: më 28 mars, në atë që njihet si Tragjedia e Otrantos, një anije italiane u përplas me një barkë me refugjatë shqiptarë, duke shkaktuar vdekjen e shumë migrantëve që përpiqeshin të largoheshin nga vendi.
Ndërhyrja ndërkombëtare: Operacioni Alba
Për shkak të situatës alarmante, Kombet e Bashkuara miratuan Rezolutën 1101, duke autorizuar një forcë ndërkombëtare paqeruajtëse për të rivendosur rendin dhe sigurinë. Italia mori drejtimin e kësaj misioni, të quajtur Operacioni Alba, dhe u bë hera e parë që një mision italian udhëhiqte një operacion multinacional që nga Lufta e Dytë Botërore.
Misioni përfshinte 7,265 trupa nga 11 vende: Itali, Francë, Greqi, Turqi, Portugali, Rumani, Spanjë, Austri, Belgjikë, Danimarkë dhe Slloveni. Misioni filloi më 15 prill 1997 dhe kishte si objektiva kryesore:
- Rivendosjen e rendit dhe sigurisë në qytetet kryesore;
- Kapjen e kriminelëve dhe konfiskimin e armëve të plaçkitura;
- Ndihmën në riorganizimin dhe trajnimin e forcave shqiptare sipas standardeve ndërkombëtare;
- Mbikëqyrjen e procesit zgjedhor dhe stabilizimin e situatës politike.
Të gjitha operacionet u koordinuan nga komanda italiane, me ndihmën e oficerëve nga vendet pjesëmarrëse. Operacioni përfundoi më 8 gusht 1997, duke lënë një Shqipëri me rend të pjesshëm dhe një proces zgjedhor të mbikëqyrur.
Ngjarjet kryesore dhe pasojat e krizës
- Desertimi i forcave të sigurisë: Shumë policë dhe ushtarë braktisën detyrat, duke lejuar rebelët të marrin nën kontroll qytetet.
- Plaçkitjet dhe dhuna: Depo armësh dhe institucione financiare u grabitën në të gjithë vendin.
- Tragjeditë njerëzore: Rreth 2,000 njerëz humbën jetën dhe mijëra të tjerë u plagosën.
- Procesi zgjedhor i 29 qershorit: Socialistët fituan një shumicë të thellë nën mbikëqyrjen e trupave ndërkombëtare.
- Desertimi i forcave të sigurisë: Shumë policë dhe ushtarë braktisën detyrat, duke lejuar rebelët të marrin nën kontroll qytetet.
- Plaçkitjet dhe dhuna: Depo armësh dhe institucione financiare u grabitën në të gjithë vendin.
- Tragjeditë njerëzore: Rreth 2,000 njerëz humbën jetën dhe mijëra të tjerë u plagosën.
- Procesi zgjedhor i 29 qershorit: Socialistët fituan një shumicë të thellë nën mbikëqyrjen e trupave ndërkombëtare.
Kriza e vitit 1997 mbetet një shembull i qartë i pasojave që mund të ketë keqmenaxhimi ekonomik dhe mungesa e institucioneve të forta. Humbja e besimit të qytetarëve ndaj qeverisë dhe institucionet e dobëta mund të çojë një vend drejt kolapsit social dhe politik. Ngjarjet e vitit 1997 tregojnë nevojën për qeverisje të përgjegjshme, transparencë dhe kontroll mbi fenomenet ekonomike për të parandaluar tragjedi të ngjashme.
KAQPATA
